Verslag najaarsexcursie naar Breda

Foto`s – tenzij anders aangegeven – en tekst: Wil Filott

Op 31 augustus 2024, de laatste dag van de meteorologische zomer, vond de najaarsexcursie van GHK  Thorn, LGOG, kring Weert en de Aldenborgh plaats. De weergoden waren ons deze keer weer goed gezind. De vooruitzichten waren dat de dag zonnig zou verlopen. Het doel van de reis was Breda. Met een volle bus werd koers gezet naar het Brabantse Land. Huub aan de Boom verwelkomde de deelnemers in de bus. Ook werd een blad met de Kruislegende van Breda uitgedeeld om alvast een beetje te proeven van de plaats van bestemming. De reis naar Breda liep door een file tussen Eindhoven en Tilburg een half uur vertraging op. Door passend optreden van de reisorganisatoren en de welwillende medewerking van het restaurant, de gidsen en de deelnemers leverde dat nauwelijks problemen op bij het afwerken van het programma.

 

Breda 

In Breda konden we op het terras van restaurant Latour genieten van een kop koffie of thee en een stuk appeltaart, naar wens voorzien van een dot slagroom. Na deze versnapering werd te voet koers gezet naar de Grote Kerk. Daar werd het gezelschap in groepen verdeeld voor een stadswandeling met deskundige gidsen. Uw verslaglegger werd ingedeeld in de groep van gids Suijkerbuijk.  

De inleiding van de gids voor de ingang van de Grote Kerk is uw verslaglegger deels ontgaan. Dat lag, behalve misschien aan zijn afgenomen hoorcapaciteit en het optreden van smartlappenkoren, vooral aan het gebeier van de Nassauklok. Deze klok wordt alleen geluid bij speciale gelegenheden. Hoog bezoek uit Thorn en Weert is natuurlijk zo uitzonderlijk dat Breda daarvoor graag de Nassauklok wil laten horen. 

 

De Havermarkt

Via een doorgang onder hotel Bliss en een stil pleintje met luxe winkeltjes bereikten we de Havermarkt. Vroeger werden daar de paarden, die met wagens goederen Breda in- en uitvoerden, voorzien van haver en hooi. Na de grote stadsbrand in 1534 werd het gebied heringericht met kleine straatjes. Er bevindt zich een van de oudste panden van Breda. Vroeger woonden hier zusters, die in het pand de mogelijkheid tot overnachting boden. Toen Breda een garnizoensstad werd, ondervonden de zusters overlast van het in hun ogen ongepast gedrag van de militairen. Zij werden onder andere op straat nagefloten. Grensoverschrijdend gedrag? De zusters zijn in ieder geval verhuisd naar Oosterhout. Momenteel is in het pand een Oosters restaurant gehuisvest. 

Tegenover het pand staat het beeldje De Troubadour. Dat beeldje is aan Breda geschonken door de firma Hero, onder meer bekend van de jam. Eenzelfde beeldje staat in drie andere Oranjesteden: Diest in België, Orange in Frankrijk en Dillenburg in Duitsland. 

 

De haven 

De haven was vroeger een getijdehaven met een niveauverschil van zo`n 70 centimeter. De haven werd gebruikt als riool en beerput. Verontreinigd water vormde een probleem voor de talrijke brouwerijen. In de hoogtijdagen telde Breda 350 brouwerijen. In de vorige eeuw kregen twee brouwerijen landelijke bekendheid: De Drie Hoefijzers met bier dat volgens de gids niet te zuipen was en Oranjeboom met volgens de gids heerlijk bier. 

De haven is in de jaren zestig van de vorige eeuw gedempt. Er werd op die plek een weg aangelegd. Onder de weg lag een parkeergarage met benzinepomp. Begin deze eeuw heeft de stad Breda met subsidie van de Europese Unie de haven weer uitgebaggerd. Voortschrijdend inzicht of politieke draaikonterij? 

Bij de haven bevindt zich op de vismarkt de voormalige vishal, waar vroege rivier- en zeevis werd verkocht, aangevoerd via rivier de Mark. Ook dit rijksmonument is nu in gebruik als horecagelegenheid. 

 

Spanjaardsgat 

Vanaf de haven heeft men zicht op het Spanjaardsgat. Deze plaats heeft in de vaderlandse geschiedenis een plek verworven met het turfschip van Breda. Breda was eind 16de eeuw bezet door de Spanjaarden. Op de laatste dag van carnaval 1590 voer een schip met verborgen onder een lading turf Staatse soldaten ongehinderd Breda binnen. Die soldaten overmeesterden de Spanjaarden, die zich vanwege carnaval in ruime mate bezondigd hadden aan inname van alcoholische dranken.

Breda werd op 4 maart 1590 bevrijd van de Spanjaarden. Een Nederlands voorbeeld van een list à la het Paard van Troje. De Spanjaarden kwamen later (tijdelijk) weer terug en werden pas definitief verjaagd in 1637 door Frederik Hendrik.  

Het Spanjaardsgat is een restant van de vroegere beschermingsmuur van het kasteel van Breda. In de Duiventoren is een protestantse gebedsruimte en in de Granaattoren een katholieke kapel.

 

Huis Brecht

Een van de oudste huizen van Breda is huis Brecht.  Het gebouw is vernoemd naar Jan van Brecht, die het in de 15de eeuw verwierf. Jan van Brecht had 20 kinderen. Van hoeveel vrouwen bleef in het ongewisse. Onder meer deze kinderschare was reden voor Jan van Brecht om een kapel in de woning te bouwen. Na een tijdje militair hospitaal te zijn geweest, is het nu een onderkomen voor een historische bibliotheek.        

 

Het kasteel van Breda 

Het kasteel van Breda kan beschouwd worden als het stamslot van de katholieke Nassau‘s. Graaf Hendrik II van Nassau liet, mede onder invloed van zijn Spaanse vrouw Mencia de Mendoza, de burcht verbouwen tot een renaissancepaleis. Het kasteel werd in 1812 door koning Willem I tot kazerne bestemd. De versieringen werden verwijderd. Het kasteel werd een echte kazerne.  Thans is de Koninklijke Militaire Academie, het opleidingsinstituut voor de Nederlandse krijgsmacht, er gevestigd. Het kasteel is niet van de openbare weg te zien en slechts op afspraak te bezoeken. Omdat het een militair terrein is, is een bezoek omgeven met veel veiligheidsmaatregelen.  

Voor het kasteel bevindt zich het Valkenbergpark, wat vroeger de tuin van het kasteel was. In die tuin werden ook valken voor de jacht gehouden, vandaar de naam. In het park stonden vroeger veel beelden. Een overgebleven beeld stelt Hercules voor. Omdat het beeld door vuil groen uitgeslagen raakte, wordt het door de Bredanaars Vuile Jan genoemd. 

 

 

Het Begijnhof 

Het Begijnhof in Breda is een van de twee nog in Nederland bestaande “echte” begijnhoven. Het andere is in Amsterdam. Begijnen waren vrouwen die volgens bepaalde regels leefden Zo waren zij celibatair.

De pastoor van het begijnhof in Breda controleerde `s avonds na het sluiten van de toegangspoort huis na huis of er geen mannen in het begijnhof waren achtergebleven. Achter de toegangspoort bevindt zich de Waalse kerk (église wallonne), vroeger de kapel van het begijnhof.

 

 

 

De 19de eeuw is er aan de andere kant van het begijnhof een nieuwe kapel gebouwd, gewijd aan de heilige Catharina. De kapel is nu een geliefde trouwlocatie. Links achter de kapel bevindt zich het “kakhuisje”, waar de begijnen hun behoeften moesten doen, ook bij nacht en ontij.  

 

De huisjes worden thans verhuurd, waarbij van de bewoners wordt verwacht dat zij de traditie respecteren. Er is echter geen pastoor meer die komt controleren op nachtelijk bezoek. Een van de huisjes heeft een scheve voordeur. De oorzaak daarvan is dat het deels op een oude, gedempte gracht is gebouwd. 

 

 

Met het bezoek aan het begijnhof eindigde de stadswandeling. In het programma was tijd ingeruimd voor een lunch. De deelnemers aan de excursie konden kiezen uit de vele restaurants die het centrum van Breda rijk is. Voorzien van spijs en drank werd `s middags een bezoek gebracht aan de Grote Kerk.

 

De Grote Kerk 

De Grote Kerk is een top honderd rijksmonument. De bouw daarvan is rond 1410 begonnen Het was oorspronkelijk een katholieke kerk, maar is sinds de verovering van Breda door Frederik Hendrik in 1637 protestants. Omdat de protestanten geen afbeeldingen van heiligen in hun kerk tolereerden, werden de muren en plafonds witgekalkt.

Bij een restauratie is na verwijdering van de kalk onder meer een prachtige muurschildering van de Annunciatie tevoorschijn gekomen.

In de kerk werd vroeger op Hemelvaartsdag een kruis de hoogte ingetrokken als symbool van de hemelvaart. Met Pinksteren werd een duif vanuit het gewelf losgelaten als symbool van de Heilige Geest die nederdaalt. 

 

 

In de toren van de Grote Kerk hangt de zogenaamde Nassauklok. Deze wordt alleen geluid bij bijzonder gelegenheden zoals de Nassaudag en de Polendag. 

 

Het priesterkoor 

Het priesterkoor is afgescheiden van de rest van de kerk. Alleen kanunniken en priesters mochten op het koor plaatsnemen. De kerkdiensten moesten staande worden gevolgd. Om toch enige ondersteuning te hebben, zijn op de klapzittingen van de koorbanken aan de onderkant gebeeldhouwde consoles aangebracht, waarop geleund kan worden. De afbeeldingen op de consoles betreffen meestal beroepen. Ook in het recente verleden zijn er consoles aangebracht. Twee daarvan herinneren aan de bevrijding van Breda in 1944 door Polen. Op een ervan houdt een Poolse soldaat een Duitser onder schot. De ander vertoont een Poolse soldaat op een motor met op de buddyseat een Bredaas meisje. 

 

 

 

De Nassau`s 

Breda is de stad van de katholieke tak van de Nassau`s. In de Grote Kerk bevindt zich een metershoog grafmonument van deze Nassau`s. Aan de achterkant van het grafmonument bevindt zich een afbeelding van de heilige Geertruida. Deze heilige werd aangeroepen bij plagen van muizen en ratten. Geertruidenberg is naar haar genoemd. Willem van Oranje was oorspronkelijk ook katholiek. Pas na het huwelijk met zijn derde vrouw Charlotte van Bourbon omarmde Willem het protestantisme. Willem verkreeg via de familie Van Châlon, die geparenteerd was met de Nassau`s, het prinsdom Orange in het zuiden van Franrijk en mocht zich sindsdien prins noemen.

 

 

 

 

 

De Prinsenkapel 

In de Prinsenkapel bevindt zich het prachtige praalgraf voor graaf Engelbrecht II van Nassau en zijn vrouw Cimburgia van Baden. De graaf en zijn vrouw zijn in liggende houding afgebeeld op hun doodsbed. Vier figuren uit de oudheid, onder wie Julius Caesar, dragen een plaat met daarop in steen stukken van de wapenuitrusting van de graaf. 

 

 

Het schip van de kerk 

De rondleiding werd afgesloten in het schip van de kerk. In de vloer bevinden zich een groot aantal grafstenen. De stoffelijke resten van de daaronder begraven personen zijn bij de aanleg van vloerverwarming verwijderd en herbegraven in een verloren hoekje in de kerk. 

In het midden van de kerk bevindt zich de Prinsenbank, geschonken door Amalia van Solms. Toen koningin Wilhelmina de kerk bezocht, nam zij plaats in de Prinsenbank. Omdat zij klein van stuk was, bleek dat zij niet over de rand van de bank kon kijken. Dat probleem werd vindingrijk opgelost door de stoel op een flink aantal bijbels te plaatsen. Het slotstuk van de bezichtiging was het grote kerkorgel. Het orgel is uitgevoerd in de kleuren blauw en goud, de kleuren van de Nassau`s. Het orgel heeft niet minder dan 3750 pijpen. Het wordt bekroond met het wapen van de stad Breda. 

De Grote Markt 

Na deze geslaagde rondleidingen met deskundige gidsen was er voldoende tijd om de indrukken te verwerken en op deze heerlijke zomerse dag te gaan genieten van de zon of van de schaduw. En waar kon dat beter dan met een drankje op de Grote Markt op een van de talrijke terrassen die de binnenstad van Breda rijk is. Vanaf de terrassen konden de deelnemers ook genieten van de zang van een van de vele koren die in het kader van een smartlappenfestival hun vocale kunsten ten gehore brachten. 

Uw verslaglegger heeft overigens geen enkele aanduiding gezien van De Drie Hoefijzers of Oranjeboom. Verdronken in de zee van de vergetelheid? 

Na het gezellige en sociale samenzijn op de terrassen was iedereen weer stipt op tijd bij het vertrekpunt van de bus. Enkelen profiteerden nog van de gelegenheid om een ijsje te scoren bij de IJssalon van Breda. Hub aan de Boom constateerde in de bus dat we een geslaagde dag achter de rug hadden met deskundige gidsen en begunstigd door het fraaie weer. Hij bedankte de deelnemers voor hun discipline. Chauffeur Richard Heesterbeek werd gecomplimenteerd voor de rust die hij bewaarde en uitstraalde tijdens de file. Hub overhandigde hem als dank een envelop met inhoud. Richard bracht alle deelnemers veilig en mooi op tijd terug naar Weert en Thorn. 

De deelnemers aan deze excursie hebben kunnen genieten van een boeiende, leerzame, aangename en gezellige dag.