Verslag in woord en beeld – Gluren bij de buren in Valkenswaard – 26 augustus 2025

Foto`s en tekst: Wil Filott

Na “Gluren bij de buren” op 19 augustus 2025 in Budel-Dorplein hadden 186 liefhebbers van regionale cultuurhistorie op deze prachtige avond de weg naar het Brabantse Valkenswaard gevonden. De deelnemers aan deze laatste ”Gluren bij de buren”, editie 2025, werden ontvangen in de Sint Nicolaaskerk.

 

Namens de Valkenswaardse organisatie heette Sjef Tooten de bezoekers van harte welkom. Hij was blij dat Valkenswaard “Gluren bij de buren” voor de eerste keer mocht organiseren. Hij dankte pastoor van der Sluis voor de toestemming de kerk te mogen gebruiken voor de ontvangst van de deelnemers. Hij bracht ook dank aan Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard en de rondleiders van de VVV. Er stonden 4 plaatsen op het programma; de oude begraafplaats, de kleine markt, de markt en de Sint Nicolaaskerk. Hij bracht naar voren dat Valkenswaard twee keer per jaar de bevrijding van de Tweede Wereldoorlog viert: een keer op 5 mei en een keer op 17 september, de dag waarop in 1944 Valkenswaard werd bevrijd.

 

Egbert Buiter van “Valkenswaard marketing” omschreef Valkenswaard als een plaats voor levensgenieters en voor cultuursnuivers. Ook natuurliefhebbers komen aan hun trekken in de heide en het bos dat Valkenswaard omgeeft. Hij deelde enige wetenswaardigheden over Valkenswaard mee. Valkenswaard heeft twee prachtige musea die herinneren aan het verleden van de plaats: het valkerij- en sigarenmakersmuseum en het steendrukmuseum. Valkenswaard stond bekend vanwege de valkerij. Deze vorm van jacht met roofvogels is inmiddels tot immaterieel erfgoed verklaard. Op 21 september aanstaande vindt er in Valkenswaard het jaarlijkse bloemencorso plaats dat steevast meer dan 100.000 bezoekers trekt.

 

Peter Korten bracht namens De Aldenborgh en GHK “Land van Thorn” dank aan de pastoor van de kerk, de heemkundekring van Valkenswaard en de plaatselijke VVV. “Gluren bij de buren” in Valkenswaard vormde de afsluiting van de geslaagde cultuurhistorische zomer 2025. Uiteraard moest er, zoals gebruikelijk, in zijn toespraak ook een relatie met Weert gelegd worden. Die werd gevonden in de plaatsnamen. Valkenswaard heette vroeger Weerd. Om verwarring met Weert te voorkomen werd de naam veranderd in Verckensweerd. Peter deelde nog mee dat de volgende activiteit een dagexcursie op 20 september aanstaande naar Sint-Truiden is. Er zijn nog plaatsen beschikbaar. Klik hier voor meer informatie.

De deelnemers werden ingedeeld in 4 groepen. Uw verslaglegger werd ingedeeld in groep 1. Hierna geeft hij zijn persoonlijke impressie van “Gluren bij de buren” in Valkenswaard in deze groep.

De oude begraafplaats

Wil Coolen vertelde dat hij gids was van de VVV maar ook bestuurslid van de stichting “Op den Rösheuvel”, die zich bekommert om de oude graven op de begraafplaats. De oude begraafplaats was oorspronkelijk onderverdeeld in 4 begraafplaatsen, twee voor katholieken een voor protestanten en een algemene. In 1970 werd in Valkenswaard een nieuwe begraafplaats aangelegd. De bedoeling was de oude begraafplaats op te ruimen. Dat is gelukkig niet gebeurd. Sinds 2012 wordt er weer begraven. De begraafplaats bestaat nu uit twee delen; een met oude en monumentale grafmonumenten en een met nieuwe graven. De vormgeving van nieuwe grafmonumenten is in beginsel vrij.

Er zijn wel grafmonumenten geruimd. Maar het ruimen is beperkt gebleven tot de bovengrond. De lichamen zijn niet verwijderd. Die liggen nog steeds onder het gras. Je loopt er dus letterlijk over lijken. Op de begraafplaatsstond van ongeveer 1500 tot 1860 een kerk. Priesters werden begraven in de kerk en de elite dicht bij de kerk. Voor veel oude graven zijn eeuwigdurende grafrechten bedongen. Op de begraafplaats bevindt zich het graf van de laatste valkenier, Karel Mollen. Ook is de as van de voetbaltrainer Rinus Michels en zijn echtgenote bijgezet in het graf van zijn schoonouders.

Uw verslaglegger vond de begraafplaats ook mooi vanwege de prachtige bomen en struiken, die de begraafplaats een bijzondere uitstraling geven. Een nieuwsgierig eekhoorntje kwam vanachter een boom gluren naar het grote aantal indringers in zijn anders zo rustige domein.

 

De kleine markt

Jan Michiels bracht op de kleine markt twee dingen onder de aandacht van de bezoekers: het protestantse kerkje en de gebouwen rondom de kleine markt.

Valkenswaard was van ongeveer 1650 tot eind 18e eeuw generaliteitsgebied. De kerk op de oude begraafplaats werd overgedragen aan de protestanten. In het Koninkrijk Holland wees Lodewijk Napoleon de kerk toe aan die religie die in een plaats de meeste aanhangers. Dat waren in Valkenswaard de katholieken. De protestanten verloren daarmee hun kerk. In 1810 werd voor hen het protestantse kerkje gebouwd. Dit kerkje heeft wel een katholieke allure door zijn neogotische bouwstijl. In 1970 is het kerkje voor een symbolisch bedrag gekocht door de gemeente Valkenswaard Het dient nu onder meer als trouwlocatie. Voor het kerkje staat een standbeeld van een verliefd stelletje. Hebben zij de trouwlocatie al in gedachte?

Een aantal gebouwen rond de kleine markt is gebouwd in opdracht van rijke “sigarenboeren”. In 1860 begon Frans van Best In Valkenswaard een sigarenfabriek. Dat bleek een lucratieve zaak te zijn. Er kwamen meer grote sigarenfabrieken maar ook tientallen kleine “fabriekjes. De rijke fabrikanten bouwden villa`s rondom de kleine markt zoals de Villa Antoinette.

 

Voor die tijd, van 1600 tot 1800, vormde de valkerij een belangrijke bron van inkomsten. Valken werden gevangen op de heide in de buurt van Valkenswaard en tam gemaakt. Ze werden dan verkocht aan rijke, adellijke lieden die ze gebruikten voor de jacht. Door de Franse revolutie kwam een einde aan deze handel onder meer doordat de adel privileges zoals het jachtrecht verloor.

Jan Michiels wees ook naar het oorlogsmonument in het parkje. Een standbeeld van een vrouw, een symbool voor vrouwen die in oorlogstijd de zaak draaiende moesten houden.

 

De markt

Christ van de Besselaar stond op de markt In de Valkenswaard. Hij vertelde dat op die markt vroeger varkens werden verhandeld. De prijs die daar tot stand kwam gold voor de wijde omgeving. Hij vertelde ook dat de naam Verckensweerd in de hoogtijdagen van de valkerij werd vervangen door Valkenswaard. Dat werd chiquer geacht dan de verwijzing in de naam naar varkens. De weg die nu over de markt loopt was de eerste verharde weg in Nederland. Hij liep van Luik naar Den Bosch. Het wegdeel Lommel-Stratum is in 1830 aangelegd. Op de markt stond café de Posthoorn waar de paarden gewisseld werden.

De huidige Sint Nicolaaskerk is gebouwd rond 1925 met als architect Jan Stuyt. De toren van de kerk is om de toren van de oude kerk heen gebouwd. Op de plaats waar nu Bureau Aard is gevestigd, werd het eerste gebouw met twee verdiepingen in Valkenswaard gebouwd. De markt was jarenlang in heel Nederland bekend vanwege het café van Jo d`n Urste. Het huis met de valk in top was vroeger hotel De Valk.

 

In de Sint Nicolaaskerk

Frans Brom sprak in de Sint Nicolaaskerk over de geschiedenis van deze kerk. Helaas sprak hij erg zacht zodat uw verslaggever een deel van zijn verhaal is ontgaan.

De kerk is een rijksmonument. De kerk, van architect Jan Stuyt, is medio jaren twintig van de vorige eeuw gebouwd ter vervanging van een kerk die vanaf 1860 op deze plaats stond maar te klein was geworden. Een deel van de glas-in-loodramen van Joep Nicolas in de oude kerk is in de nieuwe kerk herplaatst. De slotzusters Franciscanessen die een klooster achter de kerk hadden, konden de kerk bezoeken via een aparte deur.

De organisatoren mogen trots zijn op de goede voorbereiding en uitvoering van deze voor hen eerste “Gluren bij de buren”. De gidsen van de VVV hebben op een voortreffelijke manier enkele aspecten van Valkenswaard belicht.

Veel dank aan de organisatoren en de vrijwilligers zonder wier medewerking een dergelijk evenement niet georganiseerd kan worden.