Anna Walburgis van Nieuwenaer (1522-1600) – de bruggenbouwer van de Opstand der Nederlanden

door: Anneleen Gabriels

Het was afgelopen week 425 jaar geleden dat Anna Walburgis van Nieuwenaer, gravin van Horn, overleed. De historica Anneleen Gabriels is momenteel bezig met het schrijven van een boek over deze bijzondere vrouw. De Aldenborgh zal dit boek uitgeven. Hier volgt alvast een bijdrage.

 

 

Waar Beyoncé vandaag de dag Who run the world? roept, keelt men allicht haar welbekende antwoord mee: “Girls”. De leuze lijkt misschien hypermodern, maar onthult een vergeten element, dat al veel ouder blijkt te zijn dan het nummer.

 

 

 

 

In de negentiende eeuw ontstonden er enkele hardnekkige clichés over de rol van de vrouw in de samenleving. De vrouwelijke positie werd gereduceerd tot een louter passieve rol, bij voorkeur als stil en devotioneel, en de geschiedenis werd herschreven tot een “Vaderlandse” geschiedenis, in dienst van het patriottisme en het patriarchaat. Toch bleek die geschiedenis niet zo Vaders en ook niet zo Lands te zijn. Dat toont nieuw onderzoek naar gravin Anna Walburgis van Nieuwenaer aan. Een diplomatiek talent, die de grenzen tijdens de Tachtigjarige Oorlog wist te vervagen.

 

Tussen opstand en strategie: het politieke spel van Anna Walburgis van Nieuwenaer

Anna Walburgis van Nieuwenaer (1522-1600) werd geboren als Duitse gravin, maar behoorde dankzij haar huwelijk met de graaf van Horn, Filips van Montmorency, tot de hoge adel van de Habsburgse Nederlanden. Al vroeg in haar huwelijk bleek dat Walburgis de politieke taal van haar tijd meesterlijk beheerste. Ze nam het domaniaal beheer van het graafschap op zich – haar echtgenoot was vaak afwezig – en verankerde zich in de hoogste netwerken van de Nederlanden. Religieus was ze overtuigd calvinistisch, maar, hoewel ze altijd trouw bleef aan het Nieuwe Geloof, speelde ze ook het spel van de reformatie geslepen mee naar gelang de situatie in haar gebieden.

Door haar positie als tussenfiguur in onderhandelingen en berichtgeving vormde ze een transregionale brug tussen de Nederlandse edelen en de Lutherse vorsten van het Heilig Roomse Rijk. Die onderlinge verwevenheid tussen de gebieden zou later cruciaal blijken in de Tachtigjarige Oorlog en zou Walburgis’ grootste troef blijven voor de rest van haar leven.

 

 

 

Op 5 juni 1568 sloeg het noodlot toe. Haar echtgenoot, de graaf van Horn, werd samen met zijn kompaan Lamoraal van Egmond onthoofd op de Grote Markt van Brussel in opdracht van de hertog van Alva. Ze vluchtte derhalve met haar schoonmoeder en vele andere Nederlandse edellieden naar Keulen, waar ze zich vooral bezighield met intellectuele bijeenkomsten rond de geloofskwesties.

 

 

 

Twee jaar later trouwde ze opnieuw met haar twintig jaar jongere achterneef, Adolf van Nieuwenaer en Meurs: een strategisch huwelijk met een gebiedsuitbreiding naar het graafschap Meurs en Limburg. Haar echtgenoot hielp ze mee op de posten van stadhouder van Gelderland en gouverneur van Utrecht. Daarnaast werd ze steeds gesteund door de Statengeneraal. Zo ook tijdens haar interventie in de Keulse oorlog (1583-1588).

 

 

 

 

 

Anna Walburgis van Nieuwenaer: Maurits’ geheime sleutel naar het Heilig Roomse Rijk

Dankzij de cruciale schenking van haar familiegoed aan prins Maurits van Nassau, gaf zij hem op het einde van haar leven een strategisch steunpunt in het Heilig Roomse Rijk – op dat moment grotendeels bezet door de Spaanse Habsburgers. Die voet aan wal bleek militair van doorslaggevend belang en leverde Maurits territoriale winst op, die later de onafhankelijkheid van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden zou ondersteunen.