Zoals in het geheugen van ons allen gegrift staat, hebben wij pas een epidemie, veroorzaakt door het coronavirus, – naar we hopen – achter de rug. Epidemieën zijn in de geschiedenis van de mensheid wel vaker voorgekomen. Een beruchte epidemie was de pestepidemie die midden 14de eeuw woedde. Die pandemie eiste alleen al in Europa vele tientallen miljoenen dodelijke slachtoffers. De oorzaak van de epidemie was toen niet bekend. Veel mensen geloofden dat de epidemie een straf van God was. Ook kregen minderheden onder de bevolking de schuld, in het bijzonder Joden. Deze epidemie wordt de Zwarte Dood genoemd.
Tijdens de lezing op maandag 6 november 2023 zal Joris Roosen ons meer vertellen over het ontstaan van de Zwarte Dood, de verspreiding van de pest en de gevolgen daarvan. Deze pestepidemie in het midden van de veertiende eeuw had een ongekende bevolkingssterfte in Europa tot gevolg. Het is moeilijk de sterftecijfers te schatten. Ter bepaling van de gedachten: men denkt aan percentages tussen de dertig en zestig procent van de bevolking. De aangroei van de bevolking en het economisch herstel varieerden per regio. Reden daarvoor waren met name de keuzes die gemaakt werden.
Parallellen met de corona-epidemie
De corona-epidemie heeft ontegenzeggelijk veel minder slachtoffers geëist dan de pestepidemie dankzij de ontdekking en toepassing van vaccins. Toch zijn er parallellen te zien.
Tijdens de corona-epidemie vaardigde de overheid zogenaamde lock downs uit, die mensen in hun bewegingsvrijheid beperkten. Voor mensen die besmet waren, met besmette mensen in aanraking waren geweest of uit gebieden kwamen waar de besmetting heerste, gold een quarantaineperiode. Ook tijdens de periode van de pest in de middeleeuwen kende men het verschijnsel quarantaine. Het woord quarantaine is afkomstig van het Italiaanse quaranta giorni, veertig dagen. Toen moest een boot 40 dagen wachten om gelost te worden. Daarmee werd beoogd te voorkomen dat ziektes werden overgedragen.
Ook toen al had men in de gaten dat men uit de buurt moest blijven van mensen die ziek waren. Velen denken misschien dat het dragen van mondkapjes een modern verschijnsel is. Maar ten tijde van de pestepidemie droegen pestdokters al snavelmaskers.
Tijdens de corona-epidemie wemelde het van complottheorieën, mede verspreid via sociale media. Ook de pestepidemie kende complottheorieën. Joodse minderheden zouden
waterputten vergiftigen, met als gevolg Jodenvervolging. Heidenen zouden de pest verspreiden. Ook katten werden verantwoordelijk gehouden voor de verspreiding. Die werden dan ook massaal gedood met als gevolg dat er daardoor meer ratten kwamen.
Het zoeken van een verklaring en soms ook zondebokken lijkt van alle tijden. Natuurlijk weten we nu meer over de oorzaken en bestrijding van epidemieën. Maar toch doemen ook nu nog complottheorieën in allerlei varianten op, van ontkenningen dat er een epidemie is tot ‘oplossingen’ ter voorkoming van besmetting en onbewezen remedies van kwakzalvers.
Tijdens zijn lezing zal Joris Roosen dieper ingaan op de parallellen tussen de Zwarte Dood en de corona-epidemie.
De spreker
Joris Roosen
Joris Roosen (1987) studeerde geschiedenis aan de Universiteit van Gent. Hij promoveerde in 2020 aan de Universiteit Utrecht op een proefschrift over de demografische impact van de Zwarte Dood in het graafschap Henegouwen.
Thans is hij hoofd van de afdeling onderzoek en adjunct-directeur van het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg. Daarnaast is hij als universitair docent verbonden aan Faculteit der Cultuur- en Maatschappijwetenschappen van de Universiteit Maastricht en het University College Maastricht.
Zijn huidige onderzoeksterrein is de rurale geschiedenis van Limburg tijdens de vroegmoderne periode en meer in het bijzonder in de Maasvallei tijdens de achttiende eeuw.
Joris woont met zijn gezin op de Graswinkel, Weert.
Praktische informatie
De lezing vindt plaats op maandag 6 november 2023 in Hotel-Brasserie Antje van de Statie aan het Stationsplein 1 in Weert. Aanvang: 19.30 uur.
