Bakker Joseph Jacques Stultiens, een dienstplichtige uit Weert, en Willem Schreurs, zijn remplaçant uit Beegden – Wil Filott

Menigeen denkt dat de militaire dienstplicht in Nederland is afgeschaft. Dat is niet het geval.  Wel is sinds 1 mei 1997 de opkomstplicht uitgesteld. Maar ieder jaar krijgen 17-jarigen een brief van de overheid dat ze zijn ingeschreven zijn voor de dienstplicht op grond van de Kaderwet dienstplicht. De dienstplicht geldt sinds 1 januari 2020 ook voor vrouwen. In dit artikel besteed ik summier aandacht aan het ontstaan van de dienstplicht in Weert. Daarna beschrijf ik hoe een inwoner van Weert in 1815 de daadwerkelijke militaire dienst ontliep.

 

Invoering van de dienstplicht in Weert tijdens de inlijving bij de Franse republiek

Weert werd in 1795 ingelijfd in de Franse republiek. De Weerterenaren werden daardoor Frans staatsburger. Franse wetten golden dus ook voor de inwoners van Weert. Een van die wetten was de loi Jourdan-Delbrel van 19 fructidor an VI (5 september 1798). Daarin werd de algemene dienstplicht voor alle Fransen ingevoerd. Artikel 1 van die wet bepaalde dat iedere Fransman soldaat is en verplicht tot verdediging van het vaderland. 

Ook de Weerter jongemannen vielen onder de Franse dienstplicht. Zij werden ingeschreven in een register. Door middel van loting werd bepaald wie van de dienstplichtigen daadwerkelijk in Franse legerdienst moest: de zogenaamde conscrits. Een ingelote dienstplichtige kon zich laten vervangen door een ander: een remplaçant.  

 

 

 

 

In het uitgebreide en goed leesbare proefschrift van Joost Welten “In dienst voor Napoleons droom: de verstoring van de plattelandssamenleving in Weert” is de Franse legerdienst van een aantal jongemannen uit Weert en omgeving en de maatschappelijke gevolgen daarvan uitgebreid beschreven. 

 

 

Invoering van de dienstplicht in het Koninkrijk der Verenigde Nederlanden 

Na het vertrek van de Fransen begin 1814 kwam Weert bij het Koninkrijk der Verenigde Nederlanden onder koning Willem I. Op 29 maart 1814 keurde een “Grote vergadering representerende de Verenigde Nederlanden” een Grondwet goed. In die Grondwet werd in artikel 123 de grondslag gelegd voor de Nationale Militie. De eerste zin van dit artikel luidt: 

“Behalve de vaste Zee- en Landmagt zal er steeds zijn een Nationale Militie, waarvan in vredenstijd jaarlijks een vijfde gedeelte wordt ontslagen en door anderen, ten gelijke getale, vervangen, zoo mogelijk te nemen uit vrijwilligers, en anders bij loting, uit de ongetrouwde ingezetenen van 18 tot 22 jaren “. 

Ter uitwerking werd op 27 februari 1815 een “Wet tot het in werking brengen van art. 123, 124, 126 der Grond-wet met opzigt tot de Nationale-Militie vastgesteld”. 

In het uitgebreide en goed leesbare proefschrift van Joost Welten “In dienst voor Napoleons droom: de verstoring van de plattelandssamenleving in Weert” is de Franse legerdienst van een aantal jongemannen uit Weert en omgeving en de maatschappelijke gevolgen daarvan uitgebreid beschreven. 

Voor zover er onvoldoende vrijwilligers voor de Nationale Militie waren, werd naar Frans voorbeeld in artikel 17 van deze wet bepaald dat de “ontbrekende manschappen by loting gevonden worden”. In artikel 18 werd bepaald dat alle Nederlanders zich tussen hun negentiende en drieëntwintigste jaar na daartoe bij publicatie te zijn opgeroepen, zich ten spoedigste voor één februari bij het plaatselijk bestuur van hun woonplaats moesten laten inschrijven voor de loting. Eveneens naar Frans voorbeeld kon een ingelote dienstplichtige zich laten vervangen.[1]

 

Joseph Jacques Stultiens, een ingelote dienstplichtige uit Weert 

Een zekere Joseph Jacques Stultiens uit Weert was ingeloot voor de Nationale Militie. Hij en zijn vader hadden blijkbaar geen trek in het daadwerkelijk vervullen van die militaire dienst. Zij gingen op zoek naar een vervanger en vonden die in Beegden. [2] Die vervanging moest vastgelegd worden in een notariële akte. Daartoe wendden de heren Stultiens en de beoogde vervanger zich tot notaris Joseph Cornelis om een notariële akte van die vervanging op te maken.

Notaris Josephus Cornelis is geboren te Thorn op 14 oktober 1780. Hij is op 25 januari 1809 te Weert getrouwd met Henriette Catharine van Dam, rentenierster, gedoopt op 27 juni 1784 te Beegden en daar overleden op 19 april 1852. Josephus Cornelis was een vermogend man. Volgens het kadaster was hij begin jaren veertig van de 19de eeuw eigenaar van niet minder dan 168 percelen grond, gelegen in Ittervoort, Hunsel, Thorn, Wessem, Heel en Panheel en Beegden. 

Josephus Cornelis was tijdens de Franse tijd en een korte periode daarna notaris te Weert van 1808 tot 1815, notaris te Beegden van 1815 tot 1819 en te Roermond van 1819 tot 1850. Hij is overleden op 19 april 1852 te Beegden in Huis Neerhoven. Zijn zoon Karel Cornelis is kantonrechter te Weert en lid van de Tweede Kamer geweest.[3]

 

De notariële akte van vervanging van de ingelote dienstplichtige Joseph Jacques Stultiens 

De inhoud van die in het Frans opgestelde akte geef ik hierna vertaald en enigszins geparafraseerd weer. 

“Voor notaris Joseph Cornelis, notaris, residerende te Beegden, verschenen op 9 juni 1815:  

enerzijds de heer Jean Stultiens, bakker, wonende in Weert, en zijn zoon Joseph Jacques Stultiens, bakker van beroep, 33 jaar oud, bij zijn vader inwonend. 

Jean Jacques Stultiens maakt deel uit van de Nationale Militie en is aangewezen voor de lichting dienstplichtigen onder nummer tien van de gemeente Weert, en 

anderzijds Guillaume Schreurs, knecht, 37 jaar oud, wonende in Beegden, geboren in die gemeente, [4] 

die aan de notaris hebben verklaard dat zij geheel vrijwillig met betrekking tot de Nationale Militie het volgende zijn overeengekomen: 

Guillaume Schreurs verplicht zich Joseph Jacques Stultiens te vervangen bij de vervulling van de feitelijke militaire dienstplicht en voor hem te vertrekken zodra deze wordt opgeroepen.  

Hij verplicht zich te dienen gedurende de gehele diensttijd en op dezelfde wijze als Joseph Jacques Stultiens dat zou moeten doen, als fusilier in de militie, waarvoor deze is aangewezen. Hij zal dit doen op zodanige wijze dat Stultiens zich geen zorgen hoeft te maken en hiervoor vervolgd noch gezocht zal worden. 

Schreurs verbindt zich jegens de Stultiens zijn aanwezigheid in het leger aan te tonen zodra hij daar zal zijn opgekomen en verder alle keren dat hij daarom verzocht wordt. 

Deze verplichtingen heeft Schreurs op zich genomen in ruil voor een bedrag van 1350 francs. De Stultiens zijn hoofdelijk verplicht aan hem direct na 18 maanden militaire dienst als deel van dat bedrag 10 Franse kronen te betalen en het gehele bedrag bij zijn ontslag uit de dienst tegen overlegging van een deugdelijk ontslagbewijs, tegen volledige kwijting van Joseph Jacques Stultiens; in het laatste geval na een voorafgaande kennisgeving van drie maanden. 

Over de hoofdsom moet een jaarlijkse rente van 5 procent zonder korting betaald worden vanaf de dag van opkomst in het leger tot de aflossing van het kapitaal; die aflossing kan te allen tijde plaatsvinden.  

Tot zekerheid voor hun verplichtingen hebben de Stultiens in het bijzonder een recht van hypotheek verleend op: 

1 een perceel landbouwgrond, groot 42 aren 4 centiaren (200 roeden), gelegen te Weert op de Laarderakker, grenzend in het oosten aan de grote weg, in het westen aan het eigendom van Jean van de Voort; 

2 een perceel landbouwgrond, groot 31 aren 83 centiaren, gelegen op Koyenakker, grenzend in het westen aan het eigendom van Jean Matthieu Peeters, in het westen aan dat van de erven Pierre Schaeken en in het noorden en zuiden aan een pad en een openbare weg 

De Stultiens kiezen voor de uitvoering van de overeenkomst domicilie in hun woning te Weert; Schreurs in het kantoor van de notaris.  

Gepasseerd te Beegden in het kantoor van de notaris op 9 juni 1815, in tegenwoordigheid van de getuigen Jean Franssen, landbouwer, en François Soentiens, veldwachter, beide wonende te Beegden.  

Na voorlezing in het Vlaams (!) hebben de getuigen, de heren Stultiens en de notaris de akte ondertekend. Guillaume Schreurs heeft een kruisje geplaatst omdat hij niet kon schrijven.”  

 

Wie is Joseph Jacques Stultiens? 

Joseph Jacobus Stultiens is op 11 mei 1782 geboren te Weert. Hij is op dezelfde dag gedoopt. Zijn vader is Josephus Stultiens, zijn moeder Margarita Haex, beide volgens de doopakte woonachtig in de stad. Peter bij de doop is Jacob Tindemans, wonende aan de Maaspoort; meter Matia Haex, wonende te Beegden. Vader Stultiens was niet aanwezig bij de doop van zijn zoon. 

Vader Joannes Stultiens is geboren op 23 april 1739 geboren te Weert en overleden op 11 december 1832 te Weert. Hij is op 13 november 1763 te Weert getrouwd met Margarita Haex, geboren op 28 december 1742 te Beegden en overleden op 11 november 1824 te Weert. Het echtpaar Stultiens–Haex heeft, voor zover ik heb gevonden, niet minder dan 13 kinderen gekregen. Joseph Jacobus is nummer 11.  

Joseph Jacobus Stultiens is op 15 mei 1824 te Weert getrouwd met Catharina Elisabeth Stultiens, geboren op 4 maart 1800 te Weert en overleden op 3 februari 1871 te Weert. Catharina Elisabeth Stultiens woonde ten tijde van het huwelijk aan de Maaspoort. Als haar beroep is in de huwelijksakte dienstmeid vermeld. 

Joseph Stultiens is, zeker voor die tijd, behoorlijk oud geworden. Hij stierf op 89-jarige leeftijd op 26 januari 1872 te Weert.  

Volgens de hiervoor vermelde akte van vervanging en de akte van huwelijk was Joseph Stultiens, evenals zijn vader Joannes, bakker. Hij woonde aan de Markt te Weert tegenover de Sint Martinuskerk. Op die plek is nu boekhandel Bruna gevestigd. 

Een zoon van het echtpaar Stultiens-Stultiens is Joannes Josephus Andreas Stultiens, geboren op 22 april 1837 te Weert. Joannes Josephus Andreas Stultiens is op 23 september 1870 te Weert getrouwd met Maria Catharina Verheijden. Uit de huwelijksakte van dit echtpaar blijkt dat de bruidegom evenals zijn vader en grootvader bakker van beroep was. Hij is op 20 januari 1880 te Weert overleden. 

 

 

 

 

 

Terzijde: in de Beekstraat was tot de jaren zeventig van de vorige eeuw een bakkerij van Jos Stultiens gevestigd in een prachtig, historisch pand, genaamd “In den Sleutel”. Het pand is afgebroken. Op die plek staat thans het appartementsgebouw Noordereind. [5]  

 

 

Wie is de remplaçant Willem Schreurs? 

Wilhelmus Schreurs is op 10 januari 1778 geboren en op dezelfde dag gedoopt in de Sint Martinuskerk te Beegden. Zijn ouders zijn Regilimus Wilhelm Schreurs en Petronella Pipers, getrouwd in die parochie. 

 

Is remplaçant Willem Schreurs in legerdienst geweest? 

Zoals we gezien hebben, had Willem Schreurs zich verplicht voor Joseph Stultiens in legerdienst te gaan als deze zou worden opgeroepen. Dat is ook gebeurd. 

Willem Schreurs is op 18 juni 1815, nog geen twee weken na het opmaken van de akte van vervanging, opgekomen in de 14de afdeling Infanterie.vi In het stamboek van dit legeronderdeel zijn van Willem Schreurs de volgende persoonskenmerken opgenomen: 

lengte: 5 voeten, 1 duim, 9 streep (totaal: ongeveer 154 centimeter) 

aangezicht: ovaal 

voorhoofd: hoog 

ogen: blauw 

neus: ordinair 

mond: matig 

kin: lang 

haar en wenkbrauwen: bruin 

Verder is vermeld dat hij als conscrit van het jaar 1815 voor de gemeente Weert, departement Nedermaas, bij het corps is opgekomen als remplaçant van Joseph Jacobus Stultiens. Hij heeft op 19 april 1819 de legerdienst verlaten “met paspoort”. 

Op 18 juni 1815 is tegelijk met Willem Schreurs een aantal mannen uit Weert als conscrits in de 14de afdeling Infanterie [6] opgekomen. Enkele namen: Jan Cornelis Verboeket, Pieter Antonissen, Jan Weekers, Joseph Brankaer, Franciscus Weekers, Pieter Jan Spiers, Hendrik Frans Poelman, Hendrik Moonen, Jan Frans Raemakers.  

Willem Schreurs is drie weken na zijn ontslag uit de militaire dienst op 10 mei 1819 te Venlo getrouwd met Catharina Rulkens, geboren te Beesel op 10 november 1776 en op 19 november 1822 te Venlo overleden. Van Willem Schreurs is bij het huwelijk als beroep vermeld “gepasporteerd soldaat’.[7] 

 

Willem Schreurs: “gepasporteerd soldaat” 

Bij het einde van de legerdienst kreeg een dienstplichtige militair een paspoort. Dat bevatte zijn persoonskenmerken, het onderdeel waarin hij laatst gediend had, een verklaring omtrent de uitbetaling van zijn tegoed en een verzoek aan de militaire en civiele autoriteiten om hem vrij en ongehinderd te laten passeren en hem zo nodig hulp en bijstand te verlenen. 

Na het overlijden van Catharina Rulkens is Willem Schreurs op 10 januari 1823 te Tegelen getrouwd met Petronella Peulen, geboren op 14 februari 1789 en gedoopt op 15 februari 1789 te Beesel en overleden op 6 juli 1864 te Venlo. 

Willem Schreurs, de remplaçant van bakker Joseph Jacques Stultiens uit Weert, is op 30 januari 1828 te Venlo overleden. 

 

Bronvermeldingen

. 1. Meer over de loting en het remplaçantenstelsel in het proefschrift ”Lotgevallen: De beleving van de dienstplicht door de Nederlandse bevolking in de negentiende eeuw”, E W.R. van Roon 

.2. De moeder van Joannes Jacobus Stultiens was afkomstig uit Beegden. Dat verklaart wellicht dat die vervanger uit Beegden kwam.

.3. Zie voor Karel Cornelis “De verkiezing in 1861 van mr. Karel Cornelis, kantonrechter te Weert, tot lid van de Tweede Kamer”, Wil Filott, op de site van de Aldenborgh.

.4.  De leeftijd van deze heren is aanmerkelijk hoger dan die vermeld in de Wet op de Nationale Militie. Blijkbaar zijn eerst conscrits uit de Franse tijd voor het jaar 1815 van de Nationale Militie opgeroepen. Dat blijkt ook uit de geboortedata en vermeldingen van andere dienstplichtigen in de 14de afdeling Infanterie. 

.5. Bron: www. weertisveranderd.nl. 

.6.  Toeval of niet: op 18 juni 1815 vond de Slag bij Waterloo plaats, waarbij Napoleon, teruggekeerd van zijn verbanningsoord, het eiland Elba, definitief door een coalitieleger werd verslagen.

. Bron: Gemeentearchief Venlo.